اخیرا در فضای مجازی ویدئویی پخش شده که در آن نظراتی غیرعلمی در خصوص آلودگی شیرهای کشور به «سم آفلاتوکسین» وجود دارد. در این مقاله قصد داریم در مورد این سم، انواع آن، راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آن و شایعه وجود آن در شیر بگوییم.

سم آفلاتوکسین چیست؟

آفلاتوکسین سمی است که در نتیجه رشد کپک بر روی محصولات غذایی تولید می شود. در صورتی که دام با علوفه کپک زده، نان کپک زده و غیره تغذیه شود سم موجود در مواد غذایی به شیر دام منتقل می‌شود. سم آفلاتوکسین علاوه بر شیر می‌تواند در سایر محصولات مانند انواع آجیل، خشکبار و زعفران که در شرایط نامناسب فراوری یا نگهداری گردیده تولید گردد معمولا کپک‌های تولیدکننده سم آفلاتوکسین ذرت، بادام و پسته را به راحتی آلوده می‌کنند. این در حالی است که گندم، جو و برنج نسبت به این قارچ‌ها مقاوم‌تر هستند.

انواع آفلاتوکسین

بیشتر از ۲۰ نوع آفلاتوکسین وجود دارد، اما چهار نوع اصلی آن شامل B1 ،B2 ،G1 و G2 است. آفلاتوکسین‌های M2 و M1 به ترتیب متابولیت‌های ناشی از هیدروکسیله شدن آفلاتوکسین‌های B2 و B1 هستند. آفلاتوکسین‌های M1 و M2 برای اولین بار از شیر دام‌هایی که با خوراک آلوده تغذیه شده بودند، جدا شدند.

راه‌های انتقال سم آفلاتوکسین

معمولا آفلاتوکسین‌ها از طریق مواد غذایی آلوده‌ای مثل شیر و به طور کلی محصولات لبنی آلوده یا آجیل، خشکبار و زعفران که در شرایط نامناسب فرآوری یا نگهداری شده تولید شود، انسان را آلوده می‌کنند و در برخی موارد خطر ابتلا به سرطان نیز وجود دارد. البته نیازی به نگرانی نیست چرا که سازمان‌های غذا و دارو با بررسی استانداردهای موجود، حد مجازی برای آفلاتوکسین موجود در مواد غذایی تعیین کرده‌اند و همه شرکت‌های غذایی موظف به رعایت آن هستند.

سابقه مسمومیت با سم آفلاتوکسین

شاید جالب باشد که بدانید در سال 1974، 106 نفر بر اثر مسمومیت با آفلاتوکسین در هند کشته شدند. مردم هند در آن زمان دو ماه تمام درگیر بیماری بودند. در همان سال، در شمال غربی هند، سگ‌ها نیز دچار این بیماری شده بودند!
مورد بعدی در سال 2004 و در کشور کنیا رخ داد. در آن زمان دلیل اصلی مسمومیت، مصرف ذرت آلوده به کپک و سم آفلاتوکسین بود. این بیماری در سال‌های بعد هم دامنگیر مردم جهان شد. برای مثال در سال 2013 در چندین کشور اروپایی چون رومانی، صربستان و کرواسی گزارش‌هایی مبنی بر آلودگی شیر با سم آفلاتوکسین منتشر شده بود.

بیماری‌های ناشی از مسمومیت با آفلاتوکسین‌ها

مصرف غذاهای آلوده به آفلاتوکسین باعث بروز بیماری در انسان و دام می‌شود. از بیماری‌های مهمی که ناشی از مسمومیت با آفلاتوکسین هستند، می‌توان به «نکروز بافتی»، سیروز، سرطان کبد و سرطان معده اشاره کرد. اما از کجا می‌توان ابتلا به این بیماری‌ها در اثر مصرف سم آفلاتوکسین را متوجه شد؟ بهتر است بدانید علائم بالینی اولیه مسمومیت کبدی ناشی از آفلاتوکسین شامل تب، درد عضلانی و بی‌اشتهایی است که بعد از استفراغ، درد شکم و هپاتیت را به دنبال خود دارد. حتی مصرف مقادیر کمی از آن اگر به صورت مداوم باشد خطر مسموم شدن کبد را به دنبال دارد. ضایعات حاد کبد مثل تغییرات چربی، ادم ریوی، لرزش عضلانی، کما، تشنج و مرگ همراه با ادم مغز و درگیری اندام‌هایی نظیر کبد، کلیه و قلب است. آفلاتوکسین B1 یکی از قوی‌ترین ترکیبات سرطان‌زا است.

راه پیشگیری چیست؟

ممکن است وجود سم آفلاتوکسین در مواد غذایی که در ماه اخیر به یک ترند تبدیل شده است، برای شما نگران‌کننده باشد و به دنبال راهی برای پیشگیری از ابتلا به آن باشید. جالب است بدانید که بهترین راه پیشگیری از ابتلا به بیماری‌هایی که ناشی از مسمومیت با آفلاتوکسین هستند، اجتناب از خوردن مواد غذایی آلوده به آفلاتوکسین و محصولات مشکوک به سم آفلاتوکسین است!

سم آفلاتوکسین در شیر

شير در زمره كامل‌ترين مواد غذايی محسوب شده كه در كاهش فشار خون و افزايش چربى‌هاى مفيد آن، پيشگيری از سرطان كولون و پوكى استخوان، تامين بسياری از مـواد مغـذی مانند پروتئين و كلسيم موثر است. لذا آلودگی ايـن مـاده غذايی ارزشمند و فرآورده‌های آن به عنوان يک خطـر جـدی برای سلامت عمومی جامعه قلمداد مـي‌شـود. از جملـه ايـن آلودگي‌ها مي‌توان به آفلاتوكسين اشاره کرد. از آن جــا كــه فراينــدهای حرارتــی، عــدم حضــور ســم آفلاتوكسين در شير و فرآورده‌های آن را تضمين نمی‌کنند، وجود اين ماده خطرناک و سمی در شیر، اهميـت فـوق‌العاده زيادی دارد. وجود شيری عاری از آفلاتوكسين، مطلـوب جوامع بوده، اما دستيابی به اين ايده‌آل كار راحتی نيست. بر اين اساس ضوابط و استانداردهايی جهت كاهش اين سـم در شــير و فــرآورده‌هــاي آن تنظــيم شــده اســت. البتــه محدوده‌های تعيين شده توسط اسـتاندارد بـه طـور وسـيعی متغير بوده و اصول علمی ظريفی در تنظيم آن‌هـا نقـش دارد که همین مورد باعث کاهش نگرانی‌ها در خصوص وجود آفلاتوکسین بیش از حد مجاز، در مواد غذایی شده و نگرانی مصرف‌کنندگان را کاهش داده است.

شایعه وجود سم آفلاتوکسین در شیرهای بازار

چندی پیش شخصی با حضور در برنامه «سلام صبح ‌به ‌خیر» شبکه 3 صداوسیمای ایران، اذعان داشته بود که شیرهای کشور آلوده به سم آفلاتوکسین هستند. او همچنین استان مازندران را یکی از مناطقی اعلام کرد که شیرهایش، با آمار بسیار زیادی دارای سم آفلاتوکسین هستند. وی دلیل آلوده شدن شیرها به سم آفلاتوکسین را مصرف ذرت‌های آلوده وارداتی به این سم دانسته بود.

آیا شایعه وجود آفلاتوکسین در شیرها صحت دارد؟

بعد از این مصاحبه جنجالی، رئیس سازمان دامپزشکی ایران وجود هرگونه علوفه و خوراک دام آلوده به سم آفلاتوکسین را رد کرده بود. وی درباره وجود این سم در شیر گفت: «همه آزمایش‌های انجام شده بر روی شیر خام و همچنین محصول نهایی، نشان می‌دهد میزان آفلاتوکسین موجود در شیر بیشتر از حد مجاز نیست و هیچ نگرانی‌ای برای مصرف‌کنندگان وجود ندارد.»
روز سی‌ام دی ماه بود که رئیس سازمان دامپزشکی ایران در اطلاعیه‌ای آلودگی شیر به سم آفلاتوکسین را رسما رد کرد و گفت: «اظهارات شخصی به عنوان کارشناس در برنامه شبکه سه سیما کذب محض، غیرعلمی، غیر مستند و مصداق واقعی تشویش اذهان عمومى است.» او گفت که آلودگی‌ای که اخیرا صحبت از آن به میان آمده به ذرت‌های آلوده برمی‌گردد که در سال 1395 خبرساز شده بود و در همان سال این محموله که شامل 120 هزار تن ذرت بود وارد بندر امام شده بود و پس از آزمایش‌های متعدد توسط سازمان ملی استاندارد و اثبات وجود سم در محموله از ورود آن به کشور جلوگیری شد.

شیر عالیس را بدون هیچ نگرانی مصرف کنید

با توجه به پخش ویدئوی غیرکارشناسی پخش شده طی روزهای اخیر و طرح برخی نظرات غیرعلمی در خصوص آلودگی شیرهای کشور به آفلاتوکسین، با توجه به این که گروه کارخانجات تولیدی عالیس همواره تلاش کرده است تا با تولید محصولات غذایی سالم و باکیفیت، رسالت خود را با جلب رضایت مصرف‌کنندگان عزیز به انجام رساند، در این خصوص نیز وظیفه خود دانسته‌ایم که نکاتی را در جهت رفع دغدغه‌های احتمالی مصرف‌کنندگان محترم مطرح کنیم:
مطابق نظر کارشناسان و متخصصان صنعت غذا، هیچ غذایی اصولا عاری از آلودگی نیست. به همین دلیل در تمام دنیا برای میزان آلودگی‌های احتمالی در مواد غذایی حد مجاز تعیین شده است. مساله آفلاتوکسین یک دغدغه جهانی است و وجود این سم در تمام دنیا با نسبت‌های متفاوت گزارش شده است. به همین دلیل در تمام دنیا برای میزان آفلاتوکسین در شیر حد مجاز تعیین شده است و مانند هر آلودگی احتمالی دیگری، آلودگی زیر حد مجاز که بر اساس سبد مصرفی خانوارها در هر جامعه تعیین می‌شود، خطری برای مصرف‌کننده تلقی نمی‌شود.
بررسی منابع مختلف و مقالات علمی متعدد حاکی از آن است که مسئله آفلاتوکسین موضوع جدیدی نیست و از سالیان پیش، استاندارد مرتبط با کنترل و اندازه‌گیری آن توسط سازمان ملی استاندارد (استاندارد ملی ایران شماره 5925) تدوین شده است. ضمن این که توسط مراکز نظارتی مانند سازمان دامپزشکی، سازمان استاندارد و سازمان غذا و داروی کشور اندازه‌گیری مقدار آفلاتوکسین در شیر و فرآورده‌های لبنی صنعتی به صورت الزامی انجام می‌شود و اگر مقدار این سم بالاتر از حد مجاز باشد، اساسا مجوز تولید صادر نمی‌شود. علاوه بر موارد ذکر شده با توجه به این که وجود این سم در خوراک دام تاثیرات منفی بر سلامت دام دارد، سبب بروز بیماری در دام و سقط جنین می‌شود و خسارات جبران‌ناپذیری به دامداری وارد می‌کند. تاکید بر عاری‌بودن خوراک دام از مبدا و توسط تولیدکنندگان شیر به صورت جدی انجام می‌شود به طوری که غالب خوراک دام موردنیاز دامداری‌های صنعتی از تولیدکنندگان معتبر تهیه می‌شود و علاوه بر نظارت سازمان دامپزشکی بر پروسه تولید خوراک دام، کارخانجات تولیدکننده خوراک نیز محصول را تحت تکنولوژی پیشرفته آماده کرده و تحت نظارت‌های دقیق کیفی قرار می‌دهند.

در خصوص حد مجاز آفلاتوکسین سازمان استاندارد ایران در استاندارد ملی 5925 حد مجاز 100 نانوگرم بر لیتر تعیین کرده است که سختگیرانه و برگرفته از استانداردهای بین‌المللی است. این در حالی است که حد مجاز ایالات متحده برای آفلاتوکسین M1 در شیر 500 نانوگرم در لیتر تعیین شده است!
به طور کلی در خصوص شیر و فرآورده‌های لبنی منبع اولیه تامین شیر خام در وجود یا عدم وجود و میزان این سم بسیار حایز اهمیت است. به طوری‌که با توجه به کنترل دامداری‌های صنعتی توسط سازمان دامپزشکی، شیرهای تهیه شده از دامداری‌های صنعتی از لحاظ وجود این سم در محدوده مجاز و حتی بسیار کمتر از حد تعیین شده استاندارد است. علاوه بر این کارخانجات معتبر تولید کننده محصولات لبنی تحت نظارت دائم ادارات استاندارد و نظارت بر مواد غذایی هستند و علاوه بر تست نمونه شیر خام اولیه، نمونه محصول تولیدی مرتبا از لحاظ ایمنی و سلامت تست و کنترل می‌شود.
در حالی که مصرف سرانه لبنیات در کشور ما از یک سوم بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا کمتر است، راه مقابله با این خطر مصرف نکردن محصولات لبنی نیست، بلکه باید با دقت بیشتر در انتخاب برندهای مطمئن تلاش کنیم و تمامی محصولات غذایی به ویژه شیر که جایگاه ویژه‌ای در سبد مصرف خانوار و تامین سلامت اقشار جامعه دارد را از برندهای معتبر و خوشنام و دارای تکنولوژی روز دنیا استفاده کنیم.

به لطف الهی و با دیدگاه سلامت محور هئیت مدیره محترم گروه کارخانجات تولیدی عالیس، شیر مورد استفاده در تولید محصولات لبنی عالیس از دامداری‌های صنعتی تحت نظارت سازمان محترم دامپزشکی تهیه می‌شود و دارای تایید سلامت از سازمان دامپزشکی است. طی بازدید از کارخانجات تولید خوراک دام که با دامداری‌های طرف قرارداد شرکت عالیس در ارتباط هستند خوراک مورد استفاده در تغذیه دام با کیفیت بالا فرآوری می‌شود و دارای گواهی سلامت از سازمان‌های نظارتی است.
علاوه بر این در گروه کارخانجات تولیدی عالیس تمامی مراحل فرآوری و تولید محصولات با تکنولوژی بالا و تحت نظارت واحد کنترل کیفیت انجام می‌شود و با وجود هزینه نسبتا بالای پایش آفلاتوکسین در شرکت‌های معتبر مانند گروه کارخانجات تولیدی عالیس، میزان آفلاتوکسین با کیت‌های آفلاتوکسین اندازه‌گیری می‌شود. علاوه بر کنترل‌های دقیق داخلی نتایج آزمون نمونه‌های اخذ شده توسط ادارات نظارتی موید کیفیت و سلامت محصولات است.

 

وبلاگ رسمی نوشیدنی های عالیس