نفخ بعد از خوردن شیر یکی از نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز است. بدن فردی که دچار عدم تحمل لاکتوز (Lactose Intolerance) است نمی‌تواند قند (لاکتوز) موجود در شیر را به‌طور کامل هضم کند. به‌همین دلیل هم این افراد از خوردن یا نوشیدن لبنیات دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. اما عدم تحمل لاکتوز چیست و چرا باعث نفخ بعد از خوردن شیر و سایر محصولات لبنی می‌شود؟

منظور از عدم تحمل لاکتوز چیست؟

لاکتوز نوعی قند طبیعی‌ست که در برخی مواد غذایی و مخصوصا در شیر و محصولات لبنی مانند پنیر و ماست وجود دارد. معمولا آنزیمی که به‌ نام لاکتاز شناخته می‌شود، لاکتوز را تجزیه می‌کند تا هضم آن برای بدن آسان‌تر شود. اما بدن برخی افراد نمی‌تواند سطوح کافی لاکتاز برای هضم لاکتوز را تولید کند. بنابراین عدم تحمل لاکتوز به‌دلیل سوء‌جذب لاکتوز است. یعنی زمانی که بدن فرد نمی‌تواند لاکتوز موجود در غذا و نوشیدنی را هضم و جذب کند. هنگامی که افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز غذاها یا نوشیدنی‌های حاوی لاکتوز از جمله شیر و لبنیات مصرف می‌کنند، ممکن است علائم گوارشی خاصی مانند درد معده، نفخ و اسهال در آن‌ها ایجاد شود.

بیشتر بخوانید: دمنوش مناسب دل‌درد چیست؟

علائم عدم تحمل لاکتوز

علائم عدم تحمل لاکتوز معمولا حدود ۳۰ تا ۱۲۰ دقیقه پس از مصرف غذاهای حاوی لاکتوز شروع می‌شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نفخ
• احساس ناراحتی به‌دلیل تجمع گاز در دستگاه گوارش
• اسهال
• درد و ناراحتی شکم
• استفراغ
• صدا دادن معده

علائم عدم تحمل لاکتوز از جمله نفخ ممکن است با فعالیت‌های روزانه فرد تداخل داشته باشد و باعث ناراحتی و درد شود.

چرا عدم تحمل لاکتوز باعث نفخ می‌شود؟

گفتیم که عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک شما به اندازه کافی آنزیم (لاکتاز) برای هضم قند شیر (لاکتوز) تولید نمی‌کند. پس اگر کمبود لاکتاز دارید، لاکتوز موجود در غذا به‌جای پردازش و جذب به روده بزرگ منتقل می‌شود. در روده بزرگ، باکتری‌های نرمال با لاکتوز هضم‌نشده واکنش می‌دهند و فرد احساس نفخ و تجمع گاز در دستگاه گوارش می‌کند.

بیشتر بخوانید: درمان معده درد بعد از خوردن شیر

انواع عدم تحمل لاکتوز کدامند؟

سه نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد و در هر کدام عوامل مختلفی باعث کمبود لاکتاز در بدن فرد می‌شود:

۱-عدم تحمل لاکتوز اولیه (شایع‌ترین نوع)

افرادی که به عدم تحمل لاکتوز اولیه مبتلا هستند در دروان نوزادی مشکلی برای تولید لاکتاز کافی ندارند و به‌راحتی تمام مواد مغذی خود را از شیر مادر دریافت می‌کنند. معمولا به‌ این‌ دلیل که بعد از چند ماه تغذیه کودک علاوه بر شیر شامل غذاهای دیگر هم می‌شود، کم‌کم مقدار لاکتازی که بدن تولید می‌کند به طور معمول کاهش می‌یابد. البته در بیشتر مواقع سطح لاکتاز تولیدی بدن به‌اندازه کافی و مورد نیاز برای هضم مقدار لبنیات در یک رژیم غذایی بزرگسال معمولی باقی می‌ماند. منتها در افراد دچار عدم تحمل لاکتوز اولیه، تولید لاکتاز در بزرگسالی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و هضم محصولات شیر را برای فرد دشوار می‌کند.

۲-عدم تحمل لاکتوز ثانویه

این شکل از عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک تولید لاکتاز را پس از یک بیماری، آسیب یا جراحی که روده کوچک شما را درگیر می‌کند کاهش می‌دهد. بیماری‌های مرتبط با عدم تحمل لاکتوز ثانویه عبارتند از عفونت روده، بیماری سلیاک، رشد بیش از حد باکتری‌ها و بیماری کرون.

درمان اختلال زمینه‌ای ممکن است سطح لاکتاز را به‌اندازه نرمال بازگرداند و علائم و نشانه‌ها را بهبود بخشد. البته این درمان ممکن است زمان ببرد.

۳-عدم تحمل لاکتوز مادرزادی

خوشبختانه عدم تحمل لاکتوز مادرزادی بسیار نادر است‌. در موارد بسیار کم نوزاد از همان بدو تولد با عدم تحمل لاکتوز به دنیا می‌آید. یعنی بدنش لاکتاز به‌اندازه کافی برای هضم شیر تولید نمی‌کند. این نوع از تحمل لاکتوز معمولا ژنتیکی است و دلیل آن هم یک اتوزوم غالب (Autosomal Recessive) است. البته برای انتقال این اتوزوم هم پدر و هم مادر باید یک گونه ژن خاص حاوی Autosomal Recessive را به فرزند منتقل کنند تا فرزند به عدم تحمل لاکتوز مادرزادی مبتلا شود‌. البته نوزادان نارس و نوزادانی که زودتر از موعد به‌دنیا می‌آیند هم سطح لاکتاز کافی ندارند و می‌توانند به عدم تحمل لاکتوز مبتلا شوند.

آیا می‌توان از نفخ ناشی از عدم تحمل لاکتوز پیشگیری یا از آن جلوگیری کرد؟

به‌طور کلی هیچ درمان قطعی برای عدم تحمل لاکتوز و جلوگیری از علائم آن وجود ندارد. اما خوشبختانه با یک‌سری مراقبت‌های ساده در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌توانید درد معده، نفخ و اسهال ناشی از عدم تحمل لاکتوز را تا اندازه قابل قبولی کنترل کنید.

خوشبختانه بیشتر افراد می‌توانند با یک تغییر رژیم غذایی ساده علائم عدم تحمل لاکتوز را مدیریت کنند. البته برخی از افراد ممکن است فقط نیاز به محدود کردن میزان لاکتوز مصرفی خود داشته باشند، اما برخی دیگر ممکن است لازم باشد از تمام غذاها و نوشیدنی‌های حاوی لاکتوز خودداری کنند.

اگر می‌خواهید میزان لاکتوز مواد غذایی مصرفی‌تان را کنترل کنید بد نیست بدانید که لاکتوز در تمام غذاها و نوشیدنی‌های حاوی شیر و محصولات لبنی وجود دارد. به‌طور کلی لاکتوز در غذاها و نوشیدنی‌های زیر وجود دارد یا ممکن است وجود داشته باشد:

• شیر
• پنیر
• ماست
• غذاهای فرآوری شده، مانند غلات صبحانه، سوپ، مارگارین، غذاهای میان وعده و سیب‌زمینی فوری
• محصولات پخته‌شده مانند کیک، بیسکویت، شیرینی و کلوچه
• سس‌ها، دیپ‌ها و سس‌های سالاد
• گوشت‌های فرآوری‌شده، مانند هات‌داگ، بیکن و سوسیس

بهتر است همیشه به برچسب مواد غذایی و خوراکی‌هایی که می‌خرید دقت کنید و به دنبال کلماتی باشید که نشان‌دهنده وجود لاکتوز در لیست مواد اولیه آن است. مثلا عباراتی مانند محصولات جانبی شیر یا شیر خشک بدون چربی.

علاوه بر این‌ها با رعایت نکات زیر می‌توانید ناراحتی‌هایی مثل نفخ بعد از خوردن شیر را کاهش دهید:

• مقدار لبنیاتی که می‌خورید یا می‌نوشید را کمتر کنید. نهایتا یک وعده شیر برای شما باید یک‌چهارم یا یک‌دوم فنجان باشد.
• شیر را با سایر غذاها بنوشید. این فرآیند گوارش را کند می‌کند و می‌تواند علائم عدم تحمل لاکتوز از جمله نفخ را کاهش دهد.
• بهتر است محصولات لبنیاتی و غذاهای با لاکتوز کمتر انتخاب کنید. مثلا ماست و پنیرهای سفت از جمله چدار، پارمزان، رومانو یا بستنی گزینه خوبی برای شما هستند.
• می‌توانید برای دریافت کلسیم و پروتئین مورد نیاز بدن‌تان سویا یا محصولات غیرلبنی دیگر را جایگزین کنید. همچنین می‌توانید جایگزین‌های شیر لبنی مانند شیر سویا یا شیر بادام را امتحان کنید.
• قبل از مصرف شیر و محصولات آن مکمل‌هایی مصرف کنید که به هضم لاکتوز کمک می‌کنند. همچنین می‌توانید پودر لاکتاز را به‌عنوان نوعی مکمل برای هضم بهتر شیر به بطری شیری که خریده‌اید اضافه کنید.

دوباره یادآوری می‌کنیم که اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند بدون ترک تمام غذاهای لبنی مشکلاتی مثل نفخ و درد معده و… به‌دلیل مصرف شیر را کنترل کنند. یعنی حتما نیاز نیست تا همیشه به‌دنبال غذاهای بدون لاکتوز در فروشگاه مواد غذایی باشید. فقط کافی‌ست تا با چند بار آزمون و خطا دوز مناسب تحمل لاکتوز برای دستگاه گوارش خود را پیدا کرده و مصرف شیر و لبنیات‌تان را مدیریت کنید.

بیشتر بخوانید: بهترین نوشیدنی برای نفخ معده

جمع‌بندی

زندگی با عدم تحمل لاکتوز و تحمل معده درد و نفخ بعد از خوردن شیر واقعا ناراحت‌کننده است. برای کنترل نفخ ناشی از خوردن شیر، مراقب آنچه می‌خورید و می‌نوشید باشید. محدود کردن لبنیات و مدیریت رژیم غذایی‌تان به شما کمک می‌کند تا احساس راحتی بیشتری برای مصرف شیر داشته باشید. فراموش هم نکنید که در صورت داشتن علائم شدید یا مزمن نفخ حتما با پزشک مشورت کنید یا با یک متخصص تغذیه صحبت کنید تا به شما در برنامه‌ریزی رژیم غذایی کمک کند.

سوالات متداول

چرا معده من بعد از خوردن شیر نفخ می‌کند؟

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل قند (لاکتوز) موجود در شیر نیستند. به همین دلیل بعد از مصرف لبنیات دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند.

نفخ بعد از خودن شیر چقدر طول می‌کشد؟

معمولا علائم عدم تحمل لاکتوز مانند درد معده، نفخ، حالت تهوع و اسهال حدود ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از خوردن شیر از بین می‌روند.

چگونه از نفخ بعد از خوردن شیر جلوگیری کنیم؟

برای اینکه بعد از خوردن شیر دچار نفخ و ناراحتی نشوید می‌توانید از پودرها و قرص‌های آنزیم لاکتاز استفاده کرده یا شیر بدون لاکتوز را امتحان کنید. همچنین می‌توانید محصولات لبنی پروبیوتیک که هضم راحت‌تری دارند را جایگزین نمونه‌های مشابه کنید.

چگونه نفخ بعد از خوردن شیر را برطرف کنیم؟

می‌توانید از دم‌نوش‌ها و چای‌های گیاهی مثل دم‌نوش نعناع یا بابونه استفاده کنید. همچنین بد نیست که برای کمک به دفع گازهای معده فعالیت بدنی را در طول روز افزایش دهید و مثلا پیاده‌وری کنید.

منابع:

https://familydoctor.org/condition/lactose-intolerance/

https://www.medicalnewstoday.com/articles/how-to-stop-lactose-intolerance-pain#:~:text=Lactase%20supplements%2C%20lactose%2Dfree%20products,gas%2C%20diarrhea%2C%20or%20bloating.

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/lactose-intolerance/diagnosis-treatment/drc-20374238